موم زنبورعسل محصول اصلی کندو است و همراه سایر محصولات زنبور نظیر عسل، گرده، ژل رویال، زهر و بره‌موم علاوه بر کاربرد در صنایع مختلف، یک منبع درآمد زنبوردار به شمار می‌رود. موم زنبورعسل مهمترین نهاده زنبورداری است که پرورش زنبورعسل بدون آن امکان پذیر نیست.
یک کلنی به‌طور متوسط می‌تواند ۲۰۰ گرم موم تولید کند. موم تازه تولیدشده سفید بوده و به‌تدریج زرد روشن تا قهوه‌ای روشن می‌شود. موم‌های تازه نرم و ترد هستند طعم و بوی مخصوص دارند و کم‌کم سخت می‌شود. موم معمولاً در هوای سرد سخت و شکننده بوده و در هوای گرم متناسب با درجه‌های مختلف دما نرم و نرم‌تر می‌گردد. در ۶۵ درجه ذوب و در ۲۵۰ درجه بخار می‌شود. موم زنبورعسل دارای کاربردهای مختلفی در کندو است از آن جمله می‌توان به ساخت سلول‌های شش‌ضلعی شان، پر نمودن منافذ و درزهای کندو با قطر بیش از هفت میلی‌متر، پوشاندن درب حجره‌های عسل و سلول‌های محتوی لارو در مرحله شفیرگی اشاره نمود.
نحوه تولید موم زنبورعسل
موم زنبورعسل توسط سه جفت از چهار جفت غده‌ی زیرشکمی و در سنین سیزده تا هیجده روزگی زنبورهای کارگر تولید می‌شود. مکانیسم تولید موم فرآیندی پیچیده است. زنبورهای کارگر با مصرف شهد و گرده و فرآیندهای آنزیمی خاص، پولک‌های سفیدرنگ موم را ترشح می‌کنند. موم‌های تولیدشده در غده‌های موم ساز ابتدا به شکل مایع بوده و بعد از سرد شدن تبدیل به پولک‌های کریستالی سفیدرنگ می‌شود. این پولک‌ها توسط پاهای عقبی از قسمت شکمی جدا شده و به کمک قطعات دهانی شکل داده می‌شود تا در تهیه حجره‌های شان مورد استفاده قرار گیرد. هریک از پولک‌های موم در حدود یک میلی‌گرم وزن دارد و برای ساخت یک شان، به یک‌میلیون پولک نیاز است. هر یک کلنی زنبور در هر فصل بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ گرم موم تولید می‌کند که اغلب آن در ساخت شان مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌طور متوسط زنبورعسل با مصرف ۸ تا ۱۲ کیلوگرم عسل یک کیلو موم تولید می‌نماید. این نشان از اهمیت بسیار زیاد موم در کلنی دارد.
موم های شش ضلعی زنبورعسل
انتخاب شش‌ضلعی برای ساخت سلول‌های شان یکی از هوشمندانه‌ترین انتخاب‌های زنبورعسل است که جهت استفاده مطلوب از فضا و با صرف کمترین میزان موم مورد استفاده زنبورعسل قرار گرفته‌است. دانشمندان ریاضی ثابت کرده‌اند که در بین تمامی اشکال هندسی، شش‌ضلعی انتخاب بهتری است زیرا علاوه بر استفاده بهینه از فضا، استحکام بیشتری داشته و می‌تواند با صرف کمترین میزان مصالح _که همان موم است_ ساخته شود. در واقع زنبورهای عسل در طی هزاران سال تکامل به این نتیجه رسیده‌اند که ساخت سلول‌های شان به شکل شش‌ضلعی بسیار به‌صرفه است. این حجره‌های شش‌ضلعی با یک زاویه حدوداً 9 تا 14 درجه‌ای نسبت به سطح ساخته می‌شوند تا عسل‌های ذخیره‌شده درشان به‌خوبی نگهداری شوند. این سلول‌ها در واقع تنها محل ذخیره عسل نیست بلکه پرورش نوزادان و ذخیره گرده‌گل نیز در همین حجره‌های صورت می‌گیرد. یک قاب استاندارد لانگستروت دارای 7100 سول است و در حدود 100 گرم در تهیه آن استفاده شده‌است و توانایی نگهداری 2 تا 4 کیلوگرم عسل را دارد.
مصرف عسل با موم یا عسل بدوم موم؟
به سه دلیل اصلی بهتر است که مصرف‌کنندگان عسل بدون‌موم را مصرف نمایند و به‌جز موارد خاص استفاده عسل باموم توصیه نمی‌شود:
1- موم زنبورعسل که محل ذخیره و نگهداری عسل در داخل کلنی زنبورعسل است، ساختار چربی‌های پیچیده‌ای دارد و دستگاه گوارش انسان قادر به هضم و تجزیه‌ی آن نیست در نتیجه موم به‌تنهایی ارزش غذایی کمتری در مقایسه با عسل دارد..
2- موم به‌عنوان یک نهاده‌ی ارزشمند برای زنبورعسل و زنبوردار محسوب می‌شود و زنبوردار برای این‌که این موم‌ها بتواند دوباره در کلنی مورداستفاده قرار گیرد به‌وسیله دستگاهی به نام اکستراکتور _که اساس فعالیت آن نیروی گریز از مرکز است_ به استخراج عسل‌های ذخیره‌شده در حجره‌های شان اقدام می‌نماید. حجره‌های شش‌ضلعی مومی زنبورعسل علاوه بر ذخیره عسل، محل تخم‌ریزی ملکه، پرورش نوزادان و نگهداری نان زنبورعسل نیز هست و ارزش بسیار بالایی دارد به‌نحوی‌که زنبورعسل برای تولید یک کیلو موم، بایستی حدود ۸ کیلوگرم عسل مصرف نماید در نتیجه ارزش واقعی موم برای زنبوردار ۸ برابر عسل خواهد بود.
3- موم محل مناسبی برای تجمع دارو و سموم مورداستفاده در کندو است در نتیجه در صورت استفاده از داروها این مواد به‌تدریج در موم ذخیره می‌شود و موم‌های تیره و چندساله می‌تواند منبع این داروها و سموم باشد. البته در اغلب موارد استفاده از داروهای ارگانیک همچون اسید اگزالیک و اسید فرمیک در صنعت زنبورداری مرسوم است که این مواد آلی قابلیت ذخیره شدن در بافت چربی و نگرانی های داروهای شیمیایی را ندارد اما برای رعایت جانب احتیاط توجه به این مورد در هنگام خرید عسل باموم ضروری است.
در اغلب موارد مصرف عسل بدون‌موم مناسب‌تر است. البته در برخی از موارد از جمله مشکلات دستگاه گوارش با نظر کارشناس متخصص و یا مصرف تازه‌خوری می‌توان عسل باموم را استفاده کرد اما در الباقی موارد مصرف عسل باموم توجیهی ندارد. در این شرایط استفاده از موم‌های خودبافت سفید و ترجیحا عسل حاوی موم سرپولک (زابرس) توصیه می‌شود.
