بدن انسان به طور مداوم تحت تاثیر استرس اکسیداتیو است که تاثیر آن برهم زدن تعادل بین آنتی اکسیدان ها و رادیکال های آزاد است. بر هم خوردن تعادل بین آنتی اکسیدان ها و پرواکسیدان ها منجر به ایجاد استرس اکسیداتیو و در ادامه ایجاد بیماری های بسیار مختلفی میشود. فرآورده های زنبورعسل به ویژه عسل و بره موم منشا طیف وسیعی از آنتی اکیسدان های طبیعی است که می تواند در افزایش اثر آنتی اکیسدانی و تنظیم سیستم ایمنی بدن نقش بسیار مهمی را ایفا نمایند. در یک آزمون در آزمایشگاه دانش بنیان سورن تک توس میزان ترکیبات پلی فنولی و اثر آنتی اکسیدانی عسل بره موم آقای عسل مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته های این بررسی حاکی از اثر آنتی اکیسدانی بسیار خوب این ماده در مقایسه با سایر فرآورده های طبیعی دارد به نحوی که اثر آنتی اکسیدانی عسل بره موم بیش از 10 برابر عسل طبیعی می باشد. نتایج این آزمون نشان می دهد که عسل بره موم می تواند به عنوان یک ترکیب غنی از پلی فنول ها با اثر آنتی اکسیدانی قوی جهت افزایش سیستم ایمنی بدن مورد استفاده قرار گیرد.
بیماری های مرتبط کمبود آنتی اکسیدان ها در بدن
استرس و اضطراب روزانه و سبک زندگی ناسالم در طی چند دهه اخیر بدن ما در معرض بسیار زیاد رادیکال های آزاد قرار داده است. نتیجه تولید رادیکال های آزاد ایجاد بیماری هایی همچون سرطان، بیماری های قلبی و عروقی شامل آترواسکلروز و سکته، اختلالات عصبی، اختلالات کلیوی، اختلالات کبدی، فشار خون، آرتریت روماتوئید، سندروم دیسترس تنفسی بزرگسالان، بیماری خودایمنی، التهاب، اختلالات دژنراتیو مرتبط با افزایش سن، دیابت، آب مروارید، چاقی، اوتیسم، آلزایمر، پارکینسون و بیماری هانتینگتون، واسکولیت، گلومرولونفرویت، لوپوس اریتماتو، زخم معده، هموکروماتوز و پره اکلامپسی است. سلول های انسانسی دارای سیستم دفاعی محافظ در برابر رادیکال های آزاد هستند (ماننده سوپراکساید دیسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز، ویتامین های A و E و ترکیباتی چون سلنیم و روی).
رادیکال های آزاد چیست؟
رادیکال های آزاد شامل اتم ها، مولکول ها یا یون هایی هستند که الکترون جفت نشده دارند. این ترکیبات بسیار ناپایدار و فعال برای واکنش های شیمیایی با مولکول های دیگر است. اکسیژن، نیتروژن و سولفور سه عنصر تشکیل دهنده رادیکال های آزاد هستند که ترتیب گونه‌های فعال اکسیژن (ROS)، ذرات فعال نیتروژن (RNS) و ذرات فعال سولفور (RSS) را تولید می کنند. فاکتورهای بسیاری سبب تولید رادیکال های آزاد می شوند، از قبیل مصرف سیگار و دخانیات، آلاینده های زیست محیطی تابش، مواد مخدر، آفت کش ها، حلال های صنعتی و اوزن.
آنتی اکسیدان چیست؟
آنتی اکسیدان ها ترکیباتی هستند که می توانند از تولید پرواکسیدانت ها و رادیکال ها جلوگیری کرده و رادیکال های آزاد را خنثی و در نتیجه از ایجاد بیماری ها جلوگیری کنند. در حضور این ترکیبات اکسید شدن یک ماده به تاخیر افتاده یا از آن جلوگیری می شود. آنتی اکسیدان ها تشکیل گونه های فعال اکسیژن رااز روش های مختلف مانند اتصال به فلزات یا روش آنزیمی مهار یا جلوگیری می کنند. مطالعات اپیدمیولوژیک نیز نشان داده است، افرادی که دارای رژیم غذایی حاوی آنتی اکسیدان های طبیعی هستند، کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی و سرطان ها هستند. براساس این یافته ها توجه به آنتی اکسیدان های طبیعی افزایش یافته است.
آنتی اکسیدان های طبیعی:
هرماده‌ای که آسیب اکیسداتیو را برای یک مولکول هدف به تاخیر انداخته، ممانعت یا رفع کند؛ آنتی اکسیدان است. آنتی اکسیدان ها مستقيماً توليد ذرات فعال را مهار كرده يا به طور غيرمستقيم اثر محافظتي آنتياكسيدان را تقويت ميكنند در طي سير تكاملي انسان سيستم دفاع دروني براي حفظ تعادل بين راديكالهاي آزاد و استرس اكسيداتيو به مقدار زيادي توسعه يافته است. فعاليت آنتي اكسيداني از راههاي مختلفي اثر ميكند: مهار واكنش اكسيداسيون راديكال هاي آزاد با جلوگيري از تشكيل راديكال هاي آزاد چربي؛ قطع واكنش زنجيره خود اكسيداسيوني؛ متوقف‌كننده‌هاي اكسيژن تكي؛ هم افزايي با ديگر آنتي‌اكسيدان‌ها؛ به عنوان عوامل كاهش دهنده هيدروپراكسيداز به تركيبات پايدار؛ به عنوان شلاتورهاي فلزات كه فلزات پرواكسيدان (مشتقات آهن و مس) را به محصولات پايدار تبديل ميكند و بازدارنده های آنزيمي پرواكسيداتيو.
فلاونوئید چیست و چه اثری در بدن ما دارد؟
فلاونوئیدها گروهی از ترکیبات آنتی اکیسدانی موجود در گیاهان هستند. خاصیت آنتی اکسیدانی این ترکیبات مربوط به گروه های هیدروکسیل فنولیک و اقع در ساختار حلقوی است و به عنوان اهداکننده هیدروژن، سرکوب کننده اکسیژن یگانه، مهارکننده رادیکال های آزاد سوپراکسیاید و شلاته کننده فلزات عمل می کنند. فلاونوئیدها همچنین آنزیم های آنتی اکسیدان را فعال می کنند و سبب کاهش رادیکال های آزاد αتوكوفرول،، بازداري اكسيدازها وافزايش سطح اسيد اوريك ميشوند. نتايج حاصل ازتحقيقات سالهاي اخير نشان داده كه تركيبات ويتامينC ،فنولي، اسيدهاي فنوليك و فلاونوئيدها داراي اثراتضد سرطانياند؛ بهعنوان مثال كوركومين، رزوراترول وتركيباتي همچون -βكاروتن، كوئرستين، كاتشين،كاتشين- گالات، كامفرول و -αتوكوفرول داراياثرات ضد سرطاني و آنتياكسيداني هستند.
همچنين مطالعات نشان دادهاند، فلاونوئيدها، كومارينها و كرومونها تركيبات طبيعي هستند كه داراي خاصيت آنتياكسيداني و داراي قدرت شلاته كنندگي فلزات سنگين هستند؛ بنابراين ميتوانند برخي از فلزات مانند سريوم و لانتانوم را در بيماري ايدز، مس را در سندرم Menkesو بيماري ويلسون، آهن، مس، پلاتينوم و پلاديوم را در سرطان خون و ريه، روي را در ديابت، مس و آهن را در بيماري هانتينگتن و آهن را در تالاسمي نوع بتا شلاته ميكنند.
اسيدهاي فنوليك از هيدروكسي سيناميك اسيد و هيدروكسي بنزوئيك اسيد ساخته شدهاند و در مواد گياهي و به صورت استروگليكوزيد وجود دارند. اسيدهاي فنوليك داراي خاصيت آنتياكسيداني بوده و به عنوان شلاتور و مهاركننده راديكال هاي آزاد، به ويژه راديكال هاي هيدروكسيل و پراكسيل، آنيون هاي سوپراكسيد و پراكسي نيتريت ها، فعاليت ميكنند. اكثر مطالعات نشان دادهاند، تركيبات اميدبخشي در گروه هيدروبنزوئيك به نام گاليك اسيد وجود دارد كه پيش ماده بسياري از تاننها است؛ سيناميك اسيد كه پيش ماده همه هيدروكسي سيناميك اسيدها است. امروزه بسیاری از متخصصین تغذیه برای تامین آنتی اکسیدان های مورد نیاز بدن، مصرف گیاهان دارویی، میوه جات، سبزیجات و فرآورده های طبیعی با منشا گیاهی را توصیه می کنند، زیر معمولا مصرف آنتی اکسیدان های گیاهی عوارض جانبی کمتر و درمان بهتری ایجاد می نمایند.
فرآورده های زنبورعسل منابع غنی از آنتی اکسیدان
علی رغم وجود آنتی اکسیدان های مختلف در بدن، سیستم دفاعی بدن به تنهایی قادر به از بین بردن رادیکال های آزاد ایجاد شده در بدن نیست. به همین جهت نیاز به تامین آنتی اکسیدان از منابع خارجی دارد که از طریق منابع غذایی روزانه تامین می شود. فعالیت آنتی اکیسدانی طبیعی در بسیاری از مواد غذایی به ویژه فرآورده های زنبورعسل وجود دارد. محصولات زنبورعسل همچون عسل، بره موم، ژل رویال و گرده گل به دلیل حضور طیف بسیار وسیعی از مواد موثره بیولوژیکی همچون پلی فنول ها و فلاونوئیدها واجد خصوصیات آنتی‌اکسیدانی هستند. در بین فرآورده های مختلف زنبورعسل بره موم بیشترین تاثیرات آنتی اکیسدانی را دارا می باشد.
بره موم چیست؟
بره موم به طور عمده ماده‌اي است رزینی که زنبورهاي عسل از جوانه، برگ‌ها، پوست، ماده مترشحه از درختان و گیاهان مختلف گردآوري میکنند. بره‌موم ماده‌اي است شبیه به موم و معطر که عموماً به رنگ سبززیتونی بوده و غالباً در جلوي دریچه پرواز کلنی هاي زنبورعسل مشاهده میشود. ترکیبات اصلی بره موم شامل رزین و موم میباشد که عمدتاً از 50% رزین،30% موم، 10% اسانس، 5% گرده و دیگر ترکیبات آلی 5% تشکیل شده است. این ماده برخلاف عسل که از شهد گل ها تولید میگردد از صمغ و رزین درختان تولید شده و زنبورعسل آن را در سبد گرده به کندو حمل کرده و سپس به کمک سایر زنبورداران بره موم تولید می‌کند. بره موم در داخل کندو اثرات حفاظتی بالایی دارد و به عنوان آنتی بیوتیک طبیعی کندو کاربرد دارد. اغلب مواد موثره موجود در بره موم منشا صمغ و رزین گیاهی دارد. رزین مجموعه ای پیچیده از ترکیبات فنولیک و ایزوپرونوئید می باشد. آنالیز آزمایشگاهی بره موم حاکی از آن است که در بره موم بیش از 300 ماده موثره مختلف وجود دارد که اغلب این ترکیبات از گروه های متابولیت های ثانویه و عمدتا ترکیبات فنولیک، عناصر معدنی و ترکیبات فلاونوییدی می باشد. اغلب این ترکیبات دارای اثرات آنتی اکسیدانی قوی می باشد که قادر به مهار رادیکال های آزاد و حفاظت از سلول های در برابر آسیب های اکسیداتیو است.
امروزه تولید غذاهایی با خواص کاربردی مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از بره موم در تهیه مکمل های دارویی و غذایی با فعالیت زیستی بالا مورد استقبال قرار گرفته است. یکی از موثرترین ترکیبات می تواند ترکیب عسل طبیعی با بره موم است.
بره موم از جمله فرآورده های فرعی زنبورعسل به شمار می رود که تولید آن برای زنبوردار کم هزینه و برای جامعه انسانی پر فایده است. مهمترین خواص بره موم به علت وجود ترکیبات فلاونوییدی و انواع فنل ها در آن است. بره موم دارای خاصیت آنتی اکسیدانی قوی بوده و قادر به مهار رادیکال های آزاد می باشد. بره موم محصولی از کندو است که در پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد، ترکیبات بره موم موجب فعالیت های بیولوژیکی و دارویی مانند : ضد سرطان، ضد التهاب، ضد میکروب و اثرات آنتی اکسیدانی می شود. متفاوت بودن ترکیبات بره موم در اقلیم های جغرافیایی متفاوت موجب می شود که بررسی کیفیت آن برای دست یابی به بهترین مکان و زمان برای تولید بره موم دارای اهمیت خاصی باشد.
عسل بره موم آقای عسل
عسل بره موم آقای عسل یک محصول فایتوژنیک و ترکیب عسل و عصاره بره موم است. از آن جایی که بره موم خام دارای مقادیری از ناخالصی هاست استفاده خام آن توصیه نمیشود در نتیجه عصاره الکلی از بره موم در شرایط دمایی کنترل شده تولید شده است. روش های مختلفی برای تهیه عصاره ارائه شده است اما عصاره اتانولی بره موم دارای بالاترین میزان مواد موثره پلی فنولی و فعالیت آنتی اکسیدانی قوی می باشد. در تهیه عصاره از اتانول 70 درصد بدون مواد تلخ کننده و باکیفیت ترین بره موم تولید شده در زنبورستان های کشور استفاده شده است. در نهایت به وسیله دستگاه های آزمایشگاهی در یک شرایط کاملا بهداشتی و با حفظ مواد موثره بره موم الکل از محلول حذف و یک عصاره بره موم بسیار غلیظ تهیه شده است. عصاره بره موم به همراه عسل طبیعی در درصدهای مشخص فرموله سازی و بعد از تاییدیه های آنالیز حسی و ماندگاری تولید نهایی صورت گرفت.
آزمون پلی فنول کل و اثر آنتی اکسیدانی عسل بره موم آقای عسل
جهت ارزیابی میزان ترکیبات پلی فنولی و اثر آنتی اکسیدانی این محصول فایتوژنیک، نمونه عسل بره موم به آزمایشگاه دانش بنیان سورن تک توس مشهد به عنوان یکی معتبرترین آزمایشگاه های تخصصی فرآورده های زنبورعسل ارسال شد و کیفیت این بره موم به لحاظ میزان پلی فنول کل و اثر آنتی اکسیدانی مورد ارزیابی دقیق قرار گرفت. اندازه گیری میزان پلی فنول کل بر اساس استاندارد SOP داخلی آزمایشگاه و برای ارزیابی پتانسیل مهار رادیکال آزاد مولکول های آنتی اکسیدانی از روش مهار رادیکال آزاد DPPH استفاده شد. میزان پلی فنول کل عسل بره موم به میزان 83/. درصد اندازه گیری شد که براساس گزارش آزمایشگاه سورن تک توس و نتیجه آزمون های متعددی که در این آزمایشگاه بر روی عسل های طبیعی ایران صورت گرفته است مشخص شد که این ترکیب مقادیر بسیار بالایی از پلی فنول را دارد می باشد به نحوی که در اغلب نمونه های عسل میزان پلی فنول کل در محدوده 03/0 تا 1/. درصد اندازه گیری میشده است و برای نمونه های با بیش از 1/. درصد پلی فنول مرغوبیت بیشتری برخوردارند. میزان 83/0 درصد پلی فنول در این ترکیب نشان میدهد که عسل بره موم آقای عسل یک ترکیب با غنای بالای از پلی فنول ها می باشد به طور واضح تر میزان پلی فنول کل عسل بره موم در حدود 8 تا 80 برابر سایر عسل ها میزان پلی فنول دارد و این نشان می دهد که ترکیبات پلی فنولی موجود در بره موم عصاره گیری شده به میزان بالایی در این ترکیب وجود دارد و می تواند اثر آنتی اکسیدانی بالایی داشته باشد. سنجش قدرت آنتی اکسیدانی با محاسبه غلظت مهار 50 درصد (IC50) عصاره و مقایسه آن با غلظت مهار 50 درصد نمونه شاخص مورد ارزیابی قرار گرفت و نشان می دهد که اثر آنتی اکسیدانی عسل بره موم آقای عسل 9/933 می باشد و این نشان می دهد که این ترکیب یک محصول با اثر آنتی اکسیدانی بسیار بالا است.
براساس گزارش نمونه عسل بره موم آقای عسل به آزمایشگاه و بررسی میزان پلی فنول کل و اثر آنتی اکسیدانی این محصول مشخص میشود که عسل بره موم یک ترکیب با غنای بالای پلی فنول ها و اثر آنتی اکسیدانی بالا میباشد. گزارشات تجربی از مصرف این محصول در بیماری های مختلف که توسط بیماران و مصرف کنندگان ارائه شده است نشان می دهد این محصول می تواند در افزایش سیستم ایمنی بدن، پیشگیری و حتی کاهش عوارض و علائم بیماری های مختلف موثر باشد. قطعا ارائه و گزارش نتایج علمی دقیق تر منوط به بررسی های بالینی و آزمایشگاه بیشتر از این فرآورده طبیعی می باشد.
واحد تحقیق و توسعه آقای عسل به عنوان یک واحد علمی و تحقیقاتی صنعت زنبورداری سعی در بررسی علمی و آزمایشگاهی این محصول در ابعاد مختلف دارد و از کلیه مراکز علمی و تحقیقاتی برای انجام همکاری های علمی در این زمینه و سایر زمینه های فرآورده های زنبورعسل دعوت به عمل می آورد.
جهت همکاری های علمی و مشاوره ای می توانید با واحد تحقیق و توسعه آقای عسل تماس حاصل نمایید.
با احترام، محمد رفاهی – مدیر واحد تحقیق و توسعه آقای عسل
منابع:
- باغبادرانی, س.ت., احسانی, م., میرلوحی, م., & پناه, ح.ع. (2014). مقایسه چهار روش اندازه گیری قابلیت آنتی اکسیدانی برای بررسی اثر تخمیر شیر و شیر سویای فرادما توسط باکتری لاکتوباسیلوس پلانتاروم.
- خلیلی, م., ابراهیمزاده, م. (2015). آنتیاکسیدان ها و برخی از روشهای متداول اندازه گیری آنها، مقاله مروری.
- سهیلی مسعود، خندان محمد علی، سلامی محمود. سنجش فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره آبی اسطوخدوس با استفاده از روش DPPH . مجله دانشگاه علوم پزشكي اراك. ۱۳۹۵; ۱۹ (۱۲) :۷۷-۷۰
- .لعیا پورآزادی و همکاری . برخی از روشهای اندازه‌گیری کیفیت بره‌موم. علوم و فنون زنبور عسل ایران, 1394; 06(11): 14-18.
