عسل سدر یکی از شناخته شده ترین عسل های جهانی به ویژه در کشورهای عرب زبان است. عسل سدر به اسامی مختلفی همچون عسل کنار و عسل جنسی نیز شناخته میشود و یکی از شاخص ترین عسل های تک گیاه ایران است. عسل سدر در مناطق جنوبی کشور قابل تولید است و یکی از باکیفیت ترین عسل های ایران محسوب میشود. جهت شناخت و بررسی این عسل طبیعی ایران در ادامه این مقاله همراه ما باشید.
گیاه مولد عسل سدر
گیاه کنار یا سدر با نام علمی Ziziphus spina-christi گیاه مولد عسل سدر است. کنار درخت یا درختچه هایی همیشه سبز به ارتفاع 3 تا 8 متر، خاردار و مقاوم به خشکسالی است. صفت گونه ای spina-christi به مقدس بودن این گیاه و تاج حضرت عیسی مسیح در زمان به صلیب کشیدن اشاره دارد!
درخت کنار یکی از قدیمی ترین درختان بومی خاورمیانه است که در این مناطق تقدس و ارزش بسیار بالایی دارد.براساس روایات مذهبی مسلمانان و مسیحیان میوه درخت کنار اولین غذایی بوده که حضرت آدم هنگام فرودآمدن به زمین تناول کرده است. از خارهای درخت سدر در تهیه تاج حضرت عیسی مسیح قبل از به صلیب کشیده شدن استفاده شده است.از چوب درخت کنار در زمان حضرت سلیمان و فراعنه در ساخت کاخ و منازل باشکوه استفاده میشده است.در قرآن چهار بار به درخت سدر اشاره شده است و به همین دلیل نیز اهمیت مذهبی بالایی دارد. درخت کنار ریشه های بسیار عمیق، مقاومت بالا به خشکی و گرمای هوا دارد.
درخت کنار گرماپسند است و انتشار جغرافيايي آن در حبشه، افريقاي شمالي، عربستان و قسمتهاي گرم ايران تا هند می باشد. محدوده بومی کنار Z. spina-christi شامل شبه جزیره عربستان، مصر، سوریه، فلسطین، اسرائیل، لبنان، اردن ، عراق، ایران، افغانستان، پاکستان و هند است. در سده های اخیر به سایر مناطق آفریقای شمالی، مرکزی و شرق آفریقا نیز گسترش یافته است.
پراکنش کنار در ایران
پراکنش کنار در ایران در منطقه رویشی خلیج فارس عمانی در جنوب و جنوب غرب کشور در 10 استان: جنوب سیستان و بلوچستان، هرمزگان، جنوب کرمان، جنوب فارس، بوشهر، خوزستان، کهکلویه و بویراحمد، لرستان، ایلام و کرمانشاه به صورت جنگل های تنک و جزئی از جنگل های گرمسیری صحارا-سندی است. درختان کنار در مساحت در حدود یک میلیون هکتار از مراتع جنوبی ایران گسترش دارد و به طور متوسط در هر هکتار 10 تا 100 درخت کنار به صورت خودروی رویش دارد.
اهمیت گیاه سدر
درخت سدر اهمیت فوق العاده ای به لحاظ زیست محیطی و اکولوژیکی دارد و یک گونه درختی شاخص در جنوب ایران محسوب می شود. برگ های درخت سدر مورد تعلیف دام قرار می گیرد و یکی از منابع مهم علوفه ای برای دام های مستقر در جنوب کشور است. برگ ها خاصیت دارویی و درمانی داشته و در تهیه پودر سدر و شامپوهای گیاهی (شامپو سدر صحت) استفاده میشود. میوه های کنار مصرف خوراکی داشته و دارای ارزش تغذیه ای بسیار بالا است که در اواخر زمستان و اوایل بهار در بازارهای محلی جنوب کشور یا شهرهای بزرگ به عنوان میوه کنار به فروش میرسد. مصرف خوراکی میوه سدر برای درمان برونشیت، سرفه و سل مفید است. میوه دارای طبیعت سرد و خشک و نارس آن قابض و نفخ زاست. چوب درخت سدر در ساخت منازل چوبی و تهیه زغال برای بومیان منطقه کاربرد و اهمیت زیادی دارد. گل های درخت سدر در تامین منابع شهد و گرده برای تغذیه حشرات گرده افشان به ویژه زنبورعسل کوچک و زنبورعسل معمولی حائز اهمیت است. تولید یکی از باکیفیت ترین عسل های دنیا توسط این درخت ارزشمند در دهه های اخیر یکی از مهمترین موارد اهمیت گیاه سدر است که نیاز به توجه بیشتری دارد. عسل سدر تولیدی در کنارستان های ایران به عنوان عسل کنار ایرانی شناخته میشود و به لحاظ کیفیت و مشتری پسندی یکی از محبوب ترین عسل های ایران و حتی دنیا است.
برداشت عسل سدر
زنبورداران زیادی از سراسر ایران منتظر گلدهی درختان سدر در مناطق گرمسیری جنوب کشور هستند. تخمین زده میشود سالانه بیش از 2 میلیون کلنی زنبورعسل از مناطق مختلف کشور از اواسط شهریور ماه متناسب با خنک شدن هوا و شروع گلدهی درختان سدر به جنگل های کنار در جنوب ایران کوچ می کنند و این بزرگترین کوچ کلنی های زنبورعسل در دنیا محسوب میشود. گلدهی درختان سدر از اواسط شهریور تا اوایل آبان ماه ادامه دارد و کلنی های زنبورعسل به مدت سه تا پنج هفته در کُنارستان های جنوب کشور مستقر هستند. اوج فعالیت زنبورعسل اوایل صبح و عصر متناسب با باز شدن گل ها و امکان فعالیت زنبورعسل جهت چراروی صورت می پذیرد. گل های کنار شهدزا و گرده زا است و اغلب فعالیت زنبورعسل جهت جمع آوری شهد و به میزان کمتر جمع آوری گرده گل است. تخمین زده میشود از هر درخت کنار در حدود 3 کیلوگرم عسل قابل تولید است و حدودا از هر هکتار در حدود 750 کیلوگرم عسل تولید میشود. البته تولید این میزان عسل منوط به تراکم حداقلی 250 درخت کنار بزرگ در هر هکتار خواهد بود.
زمان برداشت عسل سدر
زمان برداشت عسل سدر اواخر شهریور تا اواسط آبان بسته به منطقه و مدیریت زنبوردار است. میانگین برداشت عسل سدر از هر کندو 3 تا 7 کیلوگرم است که البته تولید بیشتر یا کمتر از این میزان نیز بسته به منطقه، نژاد، جمعیت کلنی زنبورعسل و مدیریت زنبوردار و مهمتر از آن شرایط شهددهی درختان کنار متغییر خواهد بود. بیشترین تولید عسل کنار ایرانی در استان های فارس، خوزستان، بوشهر و هرمزگان است و در وهله بعد در کرمان، ایلام، کهکیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، لرستان و سیستان و بلوچستان قابل تولید است. در هنگام استخراج عسل از شان ها توسط دستگاه اکستراکتور به صورت کف مانند است و ویژگی منحصربفرد عسل کنار است.
عسل سدر، عسل کنار
عسل کنار که در کشورهای عربی به عنوان عسل السدر شناخته میشود یکی از شناخته‌شده‌ترین و باکیفیت ترین عسل های دنیا است که به عنوان عسل منوکای خاورمیانه نیز معروف است.عسل سدر به طور ویژه در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس محبوبیت بالایی دارد و در این کشورها باکیفیت ترین عسل سدر به عنوان عسل السدر الیمنی با قیمت های بالا به فروش میرسد. در تحقیقات مختلف علمی عسل سدر به لحاظ فیزیکوشیمیایی و خواص عملکردی با عسل های شاخص دنیا همچون عسل مانوکای نیوزلند مورد مقایسه قرار گرفته و به لحاظ کیفیت در رتبه حتی بهتر از این عسل قرار میگیرد. عسل سدر بیشتر در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس عسل شناخته شده ای است. جز گران ترین عسل های دنیا است و به ازای هر کیلو بین 500 تا 1000 دلار نیز به فروش میرسد اما قیمت فروش عمده آن به ازای هر کیلو 50 تا 70 دلار برای زنبورداران است.عسل سدر یمنی در بازارهای جهانی به ویژه حاشیه خلیج فارس بسیار شناخته شده است و محبوبت ترین عسل اعراب است.عسل سدر به جهت خواص دارویی و آنالیز حسی منحصربفرد مشتری پسندی بسیار بالایی دارد.
عسل السدر الیمنی
مشهورترین عسل سدر الیمنی در دره دوعن Do’an در حضرالموت و منطقه بیهان و گردان در استان شبوا تولید میشود. جنگل های نیمه متراکم و تنک از درختان و درختچه های سدر در دره دوعن بهترین منطقه تولید عسل سدر یمنی است. سالانه هزاران زنبوردار از مناطق مختلف یمن به شرق این کشور کوچ می کنند تا بتوانند عسل سدر دوعنی تولید کنند. تولید عسل سدر به ازای هر کندو در حدود 1 تا 2 کیلوگرم است و به صورت ارگانیک و فاقد هرگونه باقی مانده شیمیایی است. عسل سدر یمنی در بین اعراب بسیار شناخته شده است و عسل سدر جبلی و سدر دوعنی باکیفیت ترین این عسل است. تولید سالانه عسل سدرالیمنی در حدود 500 تا 700 تن عسل خالص است که در حدود یک پنجم تولید سالانه عسل یمن است. عسل سدر یمنی در قیمت در بازارهای جهانی 100 تا 1000 دلار به فروش میرسد و به این لحاظ گران ترین عسل دنیا محسوب میشود.
آنالیز حسی عسل سدر
- رنگ : در ابتدای برداشت چندین عسل و در هنگام عسل گیری به رنگ سفید کدر تا ارده ای اما به تدریج تیره تر و کهربایی میشود و تمایل به عقیقی شدن دارد. طی چند سال رنگ عسل متمایل به سیاه میشود.
- غلظت و قوام: با توجه به تولید عسل در مناطق خشک این عسل رطوبت پایین و غلظت و قوام بالایی دارد.
- بافت: در صورت رسیده بودن یک بافت نرم و لطیف داشته که به راحتی در دهان آب میشود
- مزه: شیرینی متوسط تا بالا
- طعم: ویژه و منحصربفرد گل های کنار کاملا احساس میشود
- بو: گیاهی
- عطر: بسیار ملایم و خاص عسل کنار
- مدت زمان رُس بستن: دیررُس – بعد از دو سال
بررسی فیزیکوشیمیایی عسل کنار در کشورهای مختلف براساس آنالیز آزمایشگاهی
- میزان رطوبت: رطوبت 14 تا 18 درصد – عسل تولیدی در مناطق شرجی نزدیک به دریا رطوبت بالا
- میزان قندها:
- فروکتوز: 38 الی 46 درصد – قند غالب عسل کنار
- گلوکوز: 29 الی 34 درصد با میانگین 30 درصد
- نسبت فروکتوز به گلوکوز: در اغلب موارد بیش از 1.3 درصد –3 تا 1.48 درصد
- مالتوز: 3 تا 6 درصد
- ساکارز: 1 تا 5.9 درصد – در اغلب موارد به روش HPLC کمتر از 1 درصد گزارش شده است.
- ساکارز عسل کنار به روش فهلینگ 8 تا 13 درصد گزارش میشود که خطای این آزمون است.
- پرولین: 300 تا 900 – بسته به منطقه، خلوص و کیفیت اما اغلب نمونه های خالص بیش از 400
- میزان دیاستاز: 10 الی 18 – در برخی از نمونه ها مقادیر بالاتر و کمتر گزارش شده
- میزان HMF : در اغلب نمونه ها کمتر از 5 میلی گرم در کیلوگرم
- نتایج آزمون عسل کنار نشان میدهد که میزان HMF عسل کنار کهنه و حرارت دیده پایین است!!!
ویژگی خاص و منحصربفرد عسل سدر
یکی از ویژگی های جالب عسل کنار تولید کف در هنگام هم زدن و حرارت دادن است. دلیل این کف به دلیل ترکیبات ساپونینی در شهد گل ها و در ادامه عسل کنار است.در عسل های کنار، گارچی و خارشتر این ترکیبات ساپونینی وجود دارد. ماده موثره موجود در برگ های سدر ساپونین های گلیکوزیدی تری ترپنوئیدی به نام کریستینین و ابلین لاکتون وجود دارد که همین ماده در شهد گل های سدر نیز وجود دارد. بررسی های علمی مشخص کرده است ترکیبات موثره موجود در سدر دارای تاثیرات بسیار زیادی از جمله ضد دیابت نوع دو، چاقی، آنتی اکسیدانی، آنتی بیوتیکی، کاهش کلسترول و قند خون، مفید برای کبد و پانکراس، درمان زخم، تنظیم سیستم ایمنی، ضد التهاب، ضد تومور و تقویت قوای جنسی می باشد.
خواص عسل سدر
- عسل سدر در جهان عرب شناخته شده ترین عسل است و در زمان های قدیم از این عسل همراه با جادو جمبل و ترکیب با سایر گیاهان در درمان کاربرد داشته است.صدها سال پیش، در کشورهای عربی عسل سدر به پادشاهان و شاهزادگان هدیه داده میشده تا قدردانی و وفاداری خود را ابراز کنند.
- در هند از عسل سدر با اطمینان برای درمان بیماری های چشمی و بینایی استفاده می شود.
- در یک تحقیق در عربستان مشخص شد که عسل سدر با اثر آنتی اکسیدانی بسیار قوی می تواند در کاهش استرس اکسیداتیو و از بروز ضایعات کبدی و کلیوی محافظت می کند.
- اثر آنتی بیوتیکی قوی بر باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک متی سیلین MRSA از جمله سویه های مقاوم باکتری استافیلوکوکوس اورئوس به عنوان یکی از عوامل اصلی عفونت های بیمارستانی.
- اثر بسیار خوب عسل کنار در مهار باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک متی سیلین MRSA و درمان زخم و عفونت های خارجی و داخلی بدن
- باکتری استافیلوکوک اورئوس (طلایی) مقاوم به متی سیلین عامل بسیاری از عفونتها در بیمارستان‌ها، زندان‌ها و مراکز نگهداری می‌باشد. افراد با سیستم ایمنی ضعیف در معرض بیشترین خطر برای عفونتهای ناشی از استاف اورئوس هستند.
- در یک تحقیق در سال 2008 مشخص شد که عسل کنار و عسل منوکا تاثیر 100 درصدی در مهار باکتری مقاوم به آنتی بیوتیک دارند.
- اثرات مفید آنتی‌بیوتیکی و آنتی‌اکیسدانی عسل کنار به جهت ترکیبات موثره فلاونوئیدی و ساپونینی است که می تواند در درمان زخم و عفونت تاثیرگذار باشد.
- در یک مقاله منتشر شده در ژورنال Applied Pharmaceutical Science مشخص شد که عسل کنار در مقایسه با عسل آویشن و عسل بهاره اثرات مطلوب تری در درمان زخم و عفونت دارد.
خواص عسل کنار ایرانی
- ترکیبات موثره عسل کنار: عناصر معدنی، اسیدهای آلی، آمینواسیدها، ترکیبات فلاونوئیدی و طیف متنوعی از ساپونین های گلیکوزیدی و استروئیدی است.
- تنظیم سیستم ایمنی به جهت حضور ترکیبات موثره با اثر آنتی اکسیدانی و آنتی بیوتیکی
- تقویت نیروی جنسی به جهت حضور ترکیبات پیش ساز هورمون های جنسی
- کاهش کلسترول خون
- مفید برای مشکلات کبدی
- ضد تب و کاهنده حرارت بدن – مفید برای صفراوی و دمی مزاج ها
- مفید برای درمان مشکلات گوارشی به خاطر حضور ترکیبات پری و پروبیوتیکی
- درمان یبوست مزمن
- اثرات ضدتوموری و ضدالتهابی و پیشگیری از سرطان به خاطر ترکیبات آنتی اکسیدانی
- کاهش قند خون به دلیل حضور ترکیبات ساپونینی به ویژه کریستینین A
- افزایش انسولین سرمی به دلیل حضور ترکیب کریستینین A
- غنی بودن عسل کنار از مواد موثره با اثرات آنتی اکسیدانی و ضدالتهابی تاثیرات مثبت گسترده ای در سیستم مغز و اعصاب، قلب و عروق، گوارش و فعالیت های جنسی ایفا می کند.
مزیت عسل کنار ایرانی
عسل کنار ایرانی به عنوان یکی از عسل ها شاخص ایران مزیت های فراوانی نسبت به عسل های سدرالیمنی و سایر عسل های باکیفیت در دنیا دارد که مهمترین آن:
- پراکنش و تراکم بسیار خوب از جنگل های خودروی کنار در مراتع گرمسیری جنوب کشور (در حدود یک میلیون هکتار)
- سهم تولید بسیار قابل توجه و بزرگترین تولید کننده عسل کنار در دنیا با تولید سالانه 2 تا 3 هزار تن عسل کنار ایرانی
- فصل گلدهی مطلوب در اواخر تابستان و امکان تولید عسل تک گیاه
- پتانسیل های بالقوه زنبورداری به لحاظ تعداد کلنی و زنبوردار با تجربه
- حاصلخیزی خاک و شرایط آب و هوایی و اقلیمی منحصربفرد جهت تولید عسل با کیفیت
- امکان تولید عسل سالم و ارگانیک با استانداردهای بین المللی
- کیفیت بسیار بالای عسل کنار ایرانی به لحاظ شاخص های حسی، فیزیکوشیمیایی و سلامت.
چرا عسل کنار ایرانی در بازارهای جهانی عسل شناخته شده ای نیست؟ آیا به دلیل کیفیت پایین این عسل است یا دلایل دیگری دارد؟ مهمترین دلایل شناخته نبودن عسل کنار ایرانی در بازار بین المللی:
1- نبود برندینگ بین المللی در زمینه عسل کنار ایرانی در سایه عدم ارتباطات با جامعه جهانی و تحریم ها
2- عدم تحقیقات پایه و آزمایشگاهی در زمینه عسل کنار ایرانی
3- عدم کیفیت سنجی، بررسی مواد موثره و خواص درمانی
4- نبود اطلاعات و دیتاهای علمی و معرفی عسل کنار ایرانی در منابع انگلیسی و عربی زبان
5- عدم توجه مسئولان در سازمان ذی ربط به اهمیت فوق العاده عسل کنار ایرانی و عدم حمایت از زنجیره تامین و توزیع بین المللی این عسل
6- نبود آزمایشگاه تخصصی و مرجع با اعتبار بین المللی جهت اصالت سنجی، کیفیت سنجی و گریدبندی
7- عدم دانش فنی و علمی تاجران و بازرگانان در زمینه عسل کنار ایرانی
نتیجه گیری: عسل سدر یا عسل کنار ایرانی یکی از عسل های تک گیاه، دارویی و شاخص تولیدی در زنبورستان های کشور است. آقای عسل با همکاری زنبورداران متعهد و حرفه ای از سراسر کشور سعی در تولید، عرضه در بازارهای داخلی و خارجی و برندینگ علمی این عسل شاخص ایران دارد. امید است در سایت حمایت و معرفی بیشتر این عسل طبیعی، زمینه سلامتی مصرف کنندگان فراهم گردد.
با احترام، بهزاد رفاهی – مدیر واحد تحقیق و توسعه آقای عسل
