“شهد نوشیدنی خدایان است”
شهد مایعی است مملو از قند که در درون گل‌ها به منظور جذب گرده‌افشان‌ها و یا در خارج از گل‌ها، برای تغذیه جاندارانی که با گیاه رابطه همیاری دارند تولید می‌گردد.
ترکیب شیمیایی شهد پیچیده‌تر از یک ترکیب قندی ساده است و می‌تواند بسته به نوع گونه گیاهی، شرایط دمایی و اقلیمی ترکیبی متفاوت به لحاظ میزان و نوع ترکیبات داشته باشد گرچه عمده مواد تشکیل‌دهنده آن آب و مواد قندی ساده همچون فروکتوز، گلوکوز و ساکارز است. شهد توسط غدد شهددان یا نوشجای تولید می‌شود.
از زمان هومر، شاعر و فیلسوف یونانی (800 سال قبل از میلاد)، شهد (نکتار – نوش) یک مایع بیولوژیکی با خواص عرفانی که از آن به عنوان نوشیدنی خدایان یاد میشده؛ با این حال تنها در عصر حاضر ساختار شیمیایی شهد مشخص شده‌است.
شهد در واقع یک ماده بیوشیمیایی پیچیده‌تر از یک محلول قندی است که از آن به منزله پاداش گیاهان گل‌دار به جانداران گرده‌افشان در ازای گرده‌افشانی گل‌ها یاد می‌شود.
شهد در گیاه در واقع یک همزیستی بین گیاه و گرده‌افشان (اعم از حشرات و جانوران) است که این تعاملات گیاه – گرده‌افشان در تنوع زیستی و تکامل گونه‌های گیاهی و جانوری کمک شایانی نموده‌است.
شهد در ساختار نوشجای گل ها تولید می شود و مورد استفاده طیف وسیعی از حشرات همچون زنبورهای عسل قرار می گیرد.
شهد به دلیل رطوبت بالا و غنی بودن از مواد مغذی فساد پذیری بالایی دارد و تمام مهارت زنبورعسل در این عسل که این شهد فسادپذیر را طی فرآیندی که در داخل کندو و رفتار اجتماعی کلنی صورت می گیرد تبدیل به عسل جاودانه نماید.
از هر سه گرم شهدی که توسط زنبورعسل جمع آوری می شود 1 گرم عسل تولید می شود و این هوشمندی و تلاش زنبورعسل در کاهش رطوبت شهد خام، افزودن برخی از آنزیم ها و غنی تر کردن شهد منجر به عسلی می شود که در قرآن از آن به “فیه شفااللناس” تعبیر می شود.
از بین حدود 400 هزار گونه گیاهی شناسایی شده در کره زمین، برخی از این گیاهان با تولید شهد فراوان و تراکم بالا در مرتع امکان تولید عسل از آن ها فراهم است که در زنبورداری به آن ها گیاهان شهدزا یا گیاهان مولد شهد اطلاق می شود.
گل های شهدزا معمولا دارای گلبرگ درخشان، معطر و بسیار زیبا هستند و تمامی این زیبایی تنها به جهت جلب رضایت گرده افشان هایی همچون زنبورعسل صورت می گیرد.
در ایران بیش از 8000 گونه گیاهی رویش دارد که اغلب این گیاهان جذابیت خوبی به لحاظ شهد و گرده دارند و بررسی گیاهان شهدزا و گرده زای ایران حاکی از وجود بیش از 1000 گونه گیاهی مولد شهد و گرده با جذابیت خوب در ایران دارد و این تنوع بالای گیاهان بومی و دارویی منجر به تولید طیف بی نظیری از عسل های با کیفیت در دنیا شده است.
این بار اگر گل زیبا و معطری را مشاهده کردید مطمئن باشید که با طبقی از شهد در انتظار زنبورهای عسل هستند تا پذیرایی جانانه از میهمانی داشته باشد که با انتقال گرده و گرده افشانی آن ها، نوید رشد و نمو را در گوش گل ها زمزمه می کند.
واحد تحقیق و توسعه آقای عسل – منبع: کتاب آشنایی با گیاهان ارزشمند در زنبورداری ایران
