مان های گیاهی گروهی از ترکیبات هستند که دارای خاصیت غذایی و دارویی ارزشمندی می باشند و در طب سنتی از جایگاه ویژه ای برخوردارند. در حقیقت مان (Manna) شیرابه قندی مترشحه از حشرات می باشد که در نتیجه تغذیه آن ها از گیاهان میزبان به صورت ماده دفعی خارج می شود و بر روی بخش های مختلف گیاه به شکل متبلور و جامد باقی می ماند. مان ها انواع گوناگونی دارند که هر کدام نتیجه فعالیت یک نوع حشره بر روی گیاه میزبان خاص خود می باشد. مان ترنجبین که به عنوان یک داروی مهم در طب سنتی ایران است. در منابع علمی به اسامی متعددی همچون مان ایرانی، مان الحاجی و ترنجبین شناخته می شود. ترنجبین معرب کلمه ترنگبین یا ترانگبین است و انگبین آن در واقع همان عسل و اشاره به شیرینی این ماده دارد. ترنجبین دارای خواص غذایی و دارویی فراوان است که از آن جمله می توان به طبیعت خنک و خاصیت ملین و مسهل آن اشاره کرد. همچنین ترنجبین برای شیرین نمودن داروها استفاده شده و تقویت کننده کبد و معده بوده و همراه بسیاری از داروهای گیاهی سنتی استفاده می شود.
ترنجبین چگونه تولید می شود؟
در گذشته اعتقاد بر این بود که ترنجبین به صورت خود به خود و یا از طریق زخم ها و شکاف های موجود در اندام های گیاه خارشتر به بیرون تراوش می کند، اما بعدها به نقش نوعی حشره در تولید این مان اشاره شد. گیاه خارشتر با نام علمی Alhagi maurorum یکی از گیاهان بسیار کم توقع دشت های نواحی گرم ایران است. فصل گلدهی گیاه خارشتر در ماه های اردیبهشت تا تیر ماه در بسیاری از مناطق بیابانی گرم و خشک کشور می باشد و گل های خارشتر با تولید شهد و گرده فراوان یکی از مهمترین گیاهان ارزشمند در زنبورداری این مناطق محسوب میشود. عسل تولیدی از گل های خارشتر دارای رنگ سفید تا زرد روشن و بسیار خوش عطر بوده و به عنوان عسل خارشتر در اواسط تابستان برداشت میشود. اما ارزش اصلی این گیاه به دلیل تولید مان ترنجبین توسط گونه ای زنجرک در اواسط تابستان به بعد و در دوران بعد از گلدهی گیاه در ماه های مرداد تا مهر ماه است. در مناطقی که شرایط بهینه ای برای زیست این حشره بر روی گیاه خارشتر وجود داشته باشد تولید شیرابه های قندی ترنجبین بر روی گیاه انجام میشود و زنبورعسل با جمع آوری این شیرابه های قندی و فرآوری آن در داخل کلنی فرآورده دارویی بسیار منحصربفردی را تولید می کند که در بین زنبورداران به نام عسلک ترنجبین شناخته میشود. از آن جایی که منشا این محصول زنبورعسل از شهد گیاهان نیست به لحاظ علمی بهتر است که آن را عسلک Honeydew بنامیم. عسلک ها در دنیا محصولات شناخته شده ای در زنبورداری محصوب میشود و از مهمترین عسلک های شاخص دنیا می توان به عسلک کاج Pine Honeydew و عسلک شاه بلوط نام برد. عسلک ترنگبین به دلیل داشتن ترکیب قندی ویژه و غنی بودن از مواد پلی فنولی و مواد معدنی دارای رنگ تیره ای می باشد و جز با کیفیت ترین عسل های ایران و حتی دنیا محسوب میشود. این محصول ارزشمند زنبورعسل به طور ویژه در استان های خراسان، سمنان، قزوین، تهران، قم و مرکزی تولید میشود.
عسلک ترنگبین
عسلک ترنگبین در واقع شیرابه قندی ترشح شده توسط گونه ای زنجرک بر روی گیاه خارشتر است که بعد از مرحله گلدهی گیاه خارشتر بر روی اندام های مختلف از جمله ساقه و برگ تولید می شود و قبل از کریستالیزه شدن توسط زنبورعسل به عنوان یک منبع قندی جمع آوری شده و در کلنی ذخیره می شود. رنگ و طعم ویژه و خاصیت دارویی فراوان و غنی بودن به لحاظ مواد معدنی و ترکیبات پلی فنولی از ویژگی های شاخص این عسلک می باشد. عسلک ترنگبین را می توان یکی از باکیفیت ترین و سالم ترین عسل های ایران دانست و دارای ساکارز پایین، سرشار از مواد معدنی، ویتامینی و مواد موثره دارویی همچون پلی فنول ها و فلاونوئیدهای بالایی است که خواص دارویی این عسل را شامل می شود. از آن جایی که گیاه خارشتر یک گیاه خودرو و بومی ایران است هیچ گونه ماده شیمایی اعم از کود و سم به این گیاه داده نمی شود؛ عسلک تولیدی از این گیاه نیز به لحاظ عدم وجود باقی مانده های شیمیایی درجه کیفی بالایی دارد. عسلک ترنگبین علاوه بر خواص عمومی عسل ها خواص دارویی ذیل را نیز دارا می باشد: تقویت سیستم ایمنی بدن، مقوی و انرژی زا، مُلیِّن، مسهل صفرا، تب‌بر، خنکی، رافع سرفه، رافع زردی، برطرف‌کننده درد سینه و رافع عطش و تب‌های گرم، مفید برای مشکلات کبدی و کلیوی و ضد سرطان.
