براساس درخت تکامل و مطالعات علمی مشخص شده است که زنبور عسل پیشرفته ترین حشره کره زمین است و دلیل آن نیز ارتباطات بسیار منظم و پیچیده آن در تشکیل کلنی و زندگی اجتماعی است. با شروع فصل سرد و اتمام گلدهی گیاهان و کاهش منابع غذایی از آن جایی که حشرات خون سرد هستند امکان زیست در شرایط دمایی سرد را نداشته و بقای آن ها برای سال بعد به دو صورت دیاپوز و یا زندگی اجتماعی صورت می گیرد. خیلی از حشرات یا بهتر بگیم اکثر حشرات زمستان را به صورت دیاپوز و در فرم غیرفعال سر می کنند. به این صورت که فرم مقام حشره که می تواند تخم، لارو، شفیره و یا حتی فرم بالغ باشد در زمستان به صورت غیرفعال و با کمترین میزان انرژی زمستان را سپری نموده تا با شروع فصل بهار دوباره شروع یک سیکل زندگی را ادامه دهند. به طور مثال در مورد زنبورهای بامبل فرم زمستان گذران ملکه های بارور است و یا در مورد سوسک ها فرم زمستان گذران شفیره است.
زنبورهای عسل چطور زمستان را سپری می کنند؟
اما زنبورهای عسل برای سپری کردن زمستان از شیوه متکامل تری بهره می گیرند. زنبورعسل با تشکیل کلنی که اجتماع منظمی از هزاران زنبورعسل است و از آن مهمتر توانایی تولید عسل توانسته است طی میلیون ها سال زمستان های بسیار سرد را سپری نماید. راز و فسلفه تولید عسل و تبدیل شهد گل های فسادپذیر به عسل جاودان در این نهفته است که زنبورهای عسل بایستی برای گذران زمستان های سرد یک غذای بسیار مقوی و انرژی زا در اختیار داشته باشند تا با مصرف آن، علاوه بر کسب انرژی بتوانند با حرکات ماهیچه ها گرما تولید شود و دمای مورد نظر کلنی و کندو تامین گردد. زنبورهای عسل با مصرف روزانه عسل و تشکیل خوشه زمستانه از ملکه کندو و سایر اعضا کلنی در برابر سرمای زمستان محافظت می کنند.
در زمستان که گلی وجود ندارد پس زنبورها چه می خورند؟
یکی از سوالاتی که مصرف کنندگان به کرات از زنبورداران سوال می کنند سوالی با این مضمون است که زنبورها در زمستان که هیچ گلی در طبیعت نیست از کجا تغذیه میشن؟ زنبورداران برای حل این موضوع بسته به نوع مدیریت و هدفی که دارند دو راه در پیش دارند.
راه اول: زمستان گذرانی کلنی ها در دشت ها و مناطق کوهستانی سرد: در این شرایط زنبوردار در هنگام برداشت عسل به این نکته توجه دارد که عسل مورد نیاز زمستان گذارنی کلنی را در کندو باقی بگذارد در این شرایط زنبورعسل با مصرف عسل تولیدی کندو زمستان را سپری می نماید. به طور مثال برای یک کندوی با جمعیت متوسط بایستی حداقل 4 تا 8 کیلو عسل در کندو باشد تا زنبور عسل بتواند در زمستان آن را مصرف کند و براثر بی غذایی از بین نرود. برخی از زنبورداران نیز سهمی از نیاز کندو را با عسل و مقداری از آن را با خمیرشیرین که ترکیبی از عسل و پودرشکر است تامین می کنند. زنبوردار با تنگ کردن دریچه پرواز، بستن سوراخ تهویه و یا چیدن کندوها در فاصله نزدیک به هم و یا گاها پوشاندن آن ها با پلاستیک سعی در تعادل دمایی کندو و کاهش مصرف عسل زمستانه دارند.
راه دوم: کوچ کندوهای زنبورعسل به دشت های معتدل شمال و یا گرمسیری جنوب کشور: کشور ایران با داشتن طبیعت چهارفصل ظرفیت و پتانسیل بسیار خوبی برای پرورش زنبورعسل دارد. درست در زمانی که در مناطق شمالی کشور برف و دماهای سرد را تجربه می کنیم؛ در جنوب کشور شاهد دمای معتدل و بهاری خواهیم بود و این تفاوت دما برای پرورش زنبورعسل نیز ظرفیت بسیار خوبی را ایجاد نموده است و سالانه بیش از 3 میلیون کلنی زنبورعسل از مناطق کوهستانی و سردسیر شمالی کشور به دشت های گرمسیری جنوب مهاجرت می کنند. فصل کوچ کلنی ها جهت زمستان گذرانی معمولا آبان و آذرماه خواهد بود و زمان برگشت از دشت های گرمسیر جنوبی نیز در اردیبهشت ماه سال بعد، یعنی در حدود شش ماه کلنی های زنبورعسل در جنوب کشور مستقر هستند. در این زمان با رویش گل های بهاری و شکوفه دهی گیاهان زراعی و باغی مختلف اعم از مرکبات، کلزا و صیفی جات منبع بسیار خوبی از شهد و گرده برای زنبورهای عسل در دسترس خواهد بود.
آیا زنبورهای عسلی که در زمستان با خمیرشیرین تغذیه شده اند کیفیت عسل شان کاهش یافته است؟
همان طور که توضیح داده شد برخی از زنبورداران برای زمستان گذرانی کلنی ها سهمی از نیاز کندو را با خمیر شیرین ویا گاها عسل تغذیه شده با شربت شکر تامین می کنند که مورد استفاده زنبورعسل برای زمستان گذرانی قرار می گیرد. از آن جایی که فصل تولید عسل در بیشتر مناطق کشور در اردیبهشت تا شهریور ماه است تغذیه زمستانی کلنی ها با شکر تاثیری در کیفیت عسل نخواهد داشت. تنها در صورتی که زنبوردار در زمان ذخیره عسل اقدام به تغذیه زنبورها با شربت شکر نماید تاثیر منفی در کیفیت عسل طبیعی کندو خواهد داشت.
نکته مهم: کلنی زنبور عسل تنها و مهمترین سرمایه زنبورداران است و حفظ کلنی برای زنبوردار بسیار مهم و حیاتی است. توجه به نیاز غذایی زنبور عسل در زمستان و تامین عسل موردنیاز کلنی بسیار اهمیت دارد و زنبورداران با توجه به این نکته سعی در حفظ کلنی ها برای سال بعد دارند.
جمع بندی نهایی: زنبور عسل در زمستان که هیچ گلی در طبیعت نیست با عسل ذخیره شده در کندو که در طی بهار و تابستان در کندو تولید شده است زمستان گذرانی می کند و با تشکیل خوشه زمستانی و مصرف عسل قادر به زنده مانده حتی در دماهای منفی 20 درجه خواهد بود. بحث مهم دیگر این که تغذیه زمستان کلنی ها در زمستان به شربت شکر و یا خمیر شیرین تاثیری در کیفیت عسل کندو نخواهد داشت چون این شکر مورد تغذیه زنبورهای کارگر قرار می گیرد و در عسل تولیدی کندو موثر نیست.
