مواد معدنی مغذی یا عناصر معدنی؛ عناصر شیمیایی موردنیاز موجودات زنده و میکروارگانیسم ها است. در حدود 20 عنصر معدنی برای فعالیت های سلول های زنده اهمیت دارد. عناصر معدنی مغذی در دو دسته کلی مواد معدنی ضروری و مواد معدنی ریزمغذی قرار می گیرند: مهمترین مواد معدنی ضروری برای رشد و نمو در بدن انسان به ترتیب فراوانی شامل هفت عنصر: کلسیم، فسفر، پتاسیم، گوگرد، سدیم، کلر، و منیزیم می‌باشد. در وهله بعد عناصر ریزمغذی قرار می گیرند که به میزان کمتر در رشد و نمو سلول ها نقش داشته و فراوانی کمتر دارند. عناصر ریز مغذی بدن انسان و پستانداران شامل آهن، مس، روی، کبالت، منگنز، ید، روی، مولیبدن، سلنیوم و برم است.
اهمیت عناصر معدنی در بدن انسان
رشد و سوخت و ساز کلیه سلول های بدن بدون حضور مواد معدنی غیرممکن است. کلیه سلول های بدن بسته به فعالیت و نقشی که دارند به میزانی از هریک از این عناصر معدنی نیاز دارند. مواد غذایی روزانه‌ای که ما مصرف می کنیم اعم از سبزیجات، گوشت، حبوبات، مغزهای خوراکی، غلات، میوه، لبنیات، و حتی آبی که مصرف می کنیم حاوی این مواد معدنی هستند. داشتن یک رژیم غذایی متعادل حاوی عناصر معدنی ضروری و ریزمغذی برای سلامتی بدن ما مهم است. به طور مثال کلسیم در رشد و تقویت استخوان و دندان، سلول های عصبی و عضلاتی نقش مهمی دارد. پتاسیم و سدیم برای عملکرد صحیح سلول های عصبی و عضلانی و فشار خون و فشار میان بافتی سلول ها مهم است. فسفر در رشد استخوان ها و فعالیت منظم سلول ها و انرژی بدن اهمیت دارد. عنصر منیزیوم در انقباض های عضلانی، کنترل قند و فشار خون مهم است.
عناصر معدنی موجود در عسل
در بین فرآورده های زنبورعسل عسل، گرده گل و ژل رویال دارای مقادیر قابل توجهی عناصر معدنی است. البته میزان و نوع این عناصر می تواند بسته به منشاگیاهی و حتی منطقه برداشت عسل تاحدی متفاوت باشد اما به‌طورکلی میزان مواد معدنی در عسل در مقایسه با میزان مورد نیاز روزانه بدن پایین است و در عسل‌های طبیعی در حدود ۲/. تا ۳/. درصد و در عسلک‌ها تا یک درصد وزن محصول را شامل می‌شود. میزان عناصر معدنی موجود در شهد و بالطبع در عسل‌ها، می‌تواند بسته به شرایط آب‌و‌هوایی، گونه گیاهی شهدزا و حاصلخیزی خاک؛ متفاوت باشد. به طور کلی عسل های با رنگ تیره دارای مواد معدنی بیشتری هستند. به‌طورکلی عسل‌های تیره در مقایسه با عسل‌های روشن، دارای میزان بیشتری از عناصر معدنی هستند و عسلک نیز بیشترین میزان عناصر معدنی را دارد. میزان عناصر معدنی موجود در شهد اگرچه زیاد نیست اما به نحو بسیار هوشمندانه‌ای در ترکیب با مواد قندی، توسط زنبورعسل فرآوری شده‌است و می‌تواند به نحو احسن توسط سلول‌ها و بافت‌ها جذب گردد.
اغلب مواد معدنی موجود در عسل به فرم نمک‌های معدنی در داخل خاک بوده که از طریق ریشه جذب و در شهد و عسل جریان می‌یابند. مهمترین عناصر معدنی موجود در عسل به ترتیب عبارت‌اند از پتاسیم، سدیم، کلسیم و منیزیم و عناصر دیگری از جمله آهن، مس، منگنز و کلر به میزان کمتر. عناصر بور، فسفر، گوگرد، سیلیکون و نیکل نیز به میزان بسیار ناچیزی در عسل وجود دارد. پتاسیم به‌تنهایی ۸۰ درصد عناصر موجود در عسل را تشکیل می‌دهد که منشأ اصلی آن شهد گیاه است.
عناصر سنگین و رادیواکتیو موجود در عسل
برخی از عناصر سنگین همچون کروم، کادمیوم و سرب می تواند به عنوان آلاینده و یک نقص کیفی در عسل باشند. استقرار کلنی زنبورعسل در مناطق آلوده شهری و شهرک های صنعتی می تواند موجب آلودگی عسل به این عناصر باشد. سوخت های فسیلی و آلاینده های شیمیایی کارخانجات صنعتی به صورت گاز و یا حتی آلاینده هایی که به خاک وارد می شوند می تواند تاثیر مستقیمی در شهد و گرده گیاهان داشته باشند و باعث آلودگی عسل شود. به همین جهت زنبورداران از استقرار کلنی های زنبورعسل در نزدیکی کلان شهرهای آلوده و یا شهرک های صنعتی خودداری می کنند. چون علاوه بر تاثیر منفی در رشد و فعالیت کلنی زنبورعسل مشکل باقی مانده عناصر سمی و سنگین را نیز خواهند داشت.
عناصر رادیواکتیو همچون اورانیوم نیز می تواند در عسل قابل ردیابی باشد. مناطقی که حاوی این عناصر باشد می تواند در عسل تولیدی نیزشناسایی شود. این عناصر در خاک و در ادامه در شهد و گرده گیاهان وارد شده و در نهایت به عسل تولیدی در آن منطقه وارد می شوند. در برخی از آزمایشات می تواند با بررسی نوع عسل به بررسی این موضوع پرداخت و اهمیت بیولوژیکی عسل بیش از پیش مشخص می شود.
عسل، عصاره طبیعت
عسل عصاره طبیعت و محصول زنبورعسل است. گیاه شهد و گرده تولید می کند و زنبورعسل با مهارت تمام شهد را جمع آوری می کند. شهد تولیدی گیاه در ارتباط بسیار مستقیمی با خاک و آب و هوای منطقه است و عناصر معدنی ضروری و ریزمغذی و حتی عناصر سنگین و رادیواکتیو موجود در خاک و آب و هوای منطقه می تواند در شهد و گرده و در ادامه در عسل تولیدی زنبورستان وارد شود. عسل تولیدی در کشور اغلب در مراتع کوهستانی و بدور از آلودگی های شیمیایی تولید می شود و همین موضوع باعث شده است عسل طبیعی ایران از کیفیت بالایی برخوردار باشد.
عسل های مختلف می توانند عناصر معدنی متفاوتی داشته باشند اما به طور کلی در عسل هایی مثل عسل گون میزان عناصری همچون آهن و سلنیوم بالا است و در عسل های تیره رنگ همچون عسلک ترنگبین، عسل شوید، عسل خلیلو و عسل کنار مقادیر بالاتری از عناصر معدنی وجود دارد.
