زنبورداری، عامل توسعه پایدار کشاورزی و کره زمین

امروزه زنبورداری یکی از مهم‌ترین رشته‌های کشاورزی در سراسر جهان قلمداد می‌گردد. نقش پررنگ زنبورعسل در گرده‌افشانی و تأثیر شگرف آن در افزایش تولید محصولات کشاورزی، جنگلی و مرتعی، تا بدان جاست که اصلی‌ترین توقع بشر از آن – تولید عسل – را تحت الشعاع قرارداده است . به بیان دیگر، زنبورعسل افزون بر تولید محصولات متنوع و اشتغال‌زایی در صنایع مختلف، مهم‌ترین نقش خود را در طبیعت با گرده‌افشانی و افزایش تولید محصولات کشاورزی و از آن مهم‌تر احیای محیط زیست ایفا می‌نماید.

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که ارزش زنبورعسل در افزایش تولیدات زراعی و باغی ایران، 90 برابر ارزش ریالی تولیدات مستقیم کلنی‌های این حشره بوده است. با دانستن نتایج این بررسی‌ها به خوبی می توان فهمید که چرا در بسیاری از کشورها اجاره کلنی‌های زنبورعسل توسط کشاورزان مرسوم بوده و هزینه ای حدود 100 تا 200 دلار برای هر کلنی آن پرداخت می‌گردد.

البته باید دانست که این فرآیند و بهره‌برداری از فواید آن، علاوه بر حفظ حقوق زنبوردار، مستلزم رعایت مواردی از جمله توجه به اثرات سوء و منفی استفاده از نهاده‌های کشاورزی از جمله آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی بر زنبورعسل در حین گرده‌افشانی است. به این معنی که اقدامات مهم تأمینی، بهداشتی و تخصصی توسط زنبوردار و کشاورز، قبل و حین استقرار کلنی‌ها در مزارع رعایت؛ و از سمومی که کمترین میزان خطر و آسیب‌رسانی به حشرات گرده‌افشان را دارند، استفاده شود.

گرچه پیش از هر اقدامی، آگاهی بخشی و اطلاع رسانی در خصوص این نقش بسیار مهم به کشاورزان و زنبورداران و تبیین جایگاه آن به لحاظ اهمیت در چرخه تولیدی بخش کشاورزی و نیز حفظ فلور گیاهی و محیط زیست، برای مسئولین ذی ربط، به منظور جانمایی در سیاست‌های کلی بخش صنعت و کشاورزی، ضروری و حائز اهمیت به نظر می‌رسد.

مراتع به عنوان اکوسیستمی که خدمات زیادی را به موجودات زنده پیرامون خود عرضه می‌کنند، دارای ظرفیت‌های بالقوه فراوانی هستند که شناخت آن‌ها، در امکان استفاده پایدار از مراتع بسیار اثرگزار خواهد بود. از جمله این خدمات، تولید شهد و گرده و ارزش گونه‌های گیاهی مستقر در هر مرتع، برای زنبورعسل است که متأسفانه کمتر مورد توجه مرتع‌داران قرار می‌گیرد.

اصلی‌ترین استفاده از مراتع، تا روزگار ما، چرای دام بوده است. همین مورد به علاوه‌ تبدیل بی رویه مراتع به اراضی کشاورزی، چرای مفرط و بد موقع، خشکسالی‌های پیاپی و تغییر اقلیم؛ باعث تخریب و کاهش سطح پراکندگی گونه‌های گیاهی در مراتع گردیده‌است. با توجه به این روند رو به تخریب و کاهش اراضی مرتعی کشور، یافتن راهکارهایی برای استفاده بهینه و به تبع آن جلوگیری از تخریب هر چه بیشتر مراتع، بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند.

توجه به سایر توانمندی‌های عرصه‌های مرتعی، از جمله زنبورداری، در کنار سایر کاربری‌ها و در قالب استفاده چند منظوره از مراتع می‌تواند به عنوان یکی از این راهکارها مورد توجه قرار گرفته و موجبات افزایش تنوع و تراکم گونه‌های گیاهی و نیز احیاء مراتع و جنگل‌های کشور را فراهم نماید.