ایران به عنوان یک کشور پهناور با تنوع اقلیمی و گیاهان دارویی پتانسیل های بسیار خوبی برای زنبورداری و تولید عسل باکیفیت دارد اما با این وجود که عسل های باکیفیتی در ایران تولید می شود اما سودجویان و متقلبین نیز به این بازار چشم طمع دوخته اند و متاسفانه حجم زیادی از عسل های تقلبی و بی کیفیت در کشور تولید و عرضه می شود و بازار آشفته ای را در زمینه عسل ایجاد نموده است. متاسفانه این حجم از تقلبات و عدم آگاهی صحیح مردم از عسل باعث شده اطمینان مردم نسبت به خرید عسل کاهش یابد و در اغلب موارد خرید عسل برای عموم با شک و تردید همراه است. شناخت عسل طبیعی موجود در بازار می تواند تاحدی دید روشنی به شما ارائه نماید تا خرید عسل برای شما آگاهانه و شیرین شود.
فهرست
بر اساس منشأ تولیدی سه نوع عسل در بازار ایران وجود دارد:
1. عسل طبیعی
۲. عسل تغذیه‌ای
۳. عسل زنبورندیده
عسل طبیعی و تغذیه‌ای توسط زنبورعسل تولید می‌شود؛ اما عسل زنبورندیده که گاهی توسط زنبورداران به اسامی عسل صنعتی، عسل دیگی و عسل تقلبی نیز شناخته می‌شود، هیچ ارتباطی با زنبورعسل و زنبوردار ندارد. عسل محصول زنبورعسل است و صرفا از شهد گیاهان تولید شده‌است و عسل تغذیه‌ای و عسل زنبورندیده با استانداردهای بین‌المللی مطابقت ندارد.
عسل طبیعی چیست؟
عسل طبیعی با جمع‌آوری شهد گل‌های گیاهان و در ادامه فرآوری هوشمندانه زنبورعسل در داخل کندو تولید می‌شود و دو ویژگی مهم دارد: اول آن‌که در داخل کندو و توسط زنبورعسل تولید می‌شود و دوم منشأ آن تنها شهد تولیدشده در گل‌های گیاهان است. ازآنجایی‌که منشأ عسل طبیعی شهد گیاهان بوده از ارزش دارویی و تغذیه‌ای بسیار بالایی برخوردار است، بسته به نوع گیاه و یا گیاهان شهدزا رنگ، مزه و خواص متفاوتی دارد. عسل‌های با غالبیتِ شهدِ یک گیاهِ خاص، دارای طعم و عطر منحصربه فردی هستند و به‌عنوان عسل تک‌گیاه شناخته می‌شوند و در صورتی که شهد گیاهان مختلف در تولید عسل موثر باشد به‌عنوان عسل چندگیاه معرفی و عرضه می‌شوند.
عسل تغذیه‌ای یا عسل شکری چیست؟
عسل تغدیه‌ای که به اسامی مختلفی همچون عسل شکری، عسل درجه 2 و شهد تغذیه‌ای شناخته می‌شود در تولید آن علاوه بر شهد گیاهان شربت شکر نیز سهیم است به این معنا که زنبورعسل علاوه بر جمع‌آوری شهد گل‌ها؛ به‌صورت دستی با شربت شکر توسط زنبوردار تغذیه می‌شود. عسل تغذیه‌ای بسته به میزان تغذیه، نوع مدیریت زنبوردار و میزان شهد مؤثر در تولید عسل، کیفیت متفاوتی دارد. بدیهی است که این نوع عسل ارزش کیفی و دارویی عسل‌های طبیعی را ندارد؛ اما ازآنجایی‌که توسط زنبورعسل تولید و فرآوری می‌شود و دارای ترکیب قندی مناسبی است، ارزش تغذیه‌ای به‌مراتب بالاتری در مقایسه با سایر شیرین‌کننده‌ها اعم از قند و شکر و… دارد و می‌تواند جایگزین مناسبی برای این مواد باشد. اگرچه عسل شکری کیفیت عسل‌های طبیعی را ندارد اما نحوه‌ی صحیح تولید و صداقت در عرضه این نوع عسل‌ها به‌عنوان عسل شکری بسیار حائزاهمیت است. ارائه اطلاعات صحیح و دقیق در مورد کیفیت و فروش به قیمت منصفانه از الزامات تولید و فروش این نوع محصول است که بایستی مدنظر زنبورداران و فروشندگان قرار گیرد.
آیا تغذیه زنبورعسل با شربت شکر در هر فصلی در کیفیت عسل طبیعی تاثیرگذار است؟
هرگونه تغذیه با شربت شکر و یا سایر شیرین‌کننده‌ها در زمان ذخیره عسل باعث کیفیت عسل تولیدی کندو می‌شود. اما تغذیه کلنی‌ها با شربت شکر در اوایل پاییز بعد از برداشت عسل جهت تغذیه زمستانی کلنی‌ها و اواخز زمستان و اوایل بهار جهت زنبورسازی بهاره کلنی تاثیری در کیفیت عسل آن کندوها ندارد. ازآن‌جایی که در این زمان فصل گل‌دهی و جمع‌آوری شهد به اتمام رسیده است، جایگزین عسل برداشتی و جهت تأمین منابع کربوهیدراتی کلنی، زنبورها را با استفاده از شربت شکر و یا خمیر شیرین تغذیه می‌کنند و ازآن‌جایی که در این زمان فصل ذخیره عسل نیست تمامی این شربت‌ها صرف تغذیه زنبورها شده و تأثیری در عسل تولیدی زنبورستان ندارد؛ بنابراین تغذیه با شربت شکر در زمان ذخیره عسل _که معمولاً در اواسط بهار تا اواسط تابستان است_ می‌تواند در کیفیت عسل طبیعی زنبورستان تأثیر داشته‌باشد؛ اما تغذیه زمستانی کلنی‌ها تأثیری در کیفیت عسل طبیعی زنبورستان ندارد.
عسل صنعتی یا زنبورندیده چیست؟
این محصول که به نام‌های عسل دیگی، عسل تقلبی و دست‌ساز نیز شناخته می‌شود؛ فرآورده زنبورعسل نیست!! بلکه در یکسری کارگاه‌های غیرمجاز و اغلب غیربهداشتی تهیه می‌شود. در تهیه این نوع محصول اغلب شربت ذرت، ملاس چغندر، مقداری عسل‌های تغذیه‌ای بی‌کیفیت و اسانس مصنوعی عسل استفاده می‌شود. به لحاظ علمی و کیفی این محصول عسل نیست؛ اما توسط متقلبان تحت عناوین عسل طبیعی و یا عسل دارویی مناطق مختلف و با قیمت‌های پایین به فروش می‌رسد. متأسفانه برخی از این شبه‌عسل‌ها دارای تمامی مجوزهای لازم اعم از پروانه‌های بهداشتی و نشان استاندارد بر روی برچسب محصول بوده و به‌صورت گسترده در فروشگاه‌ها و هایپرمارکت‌های سطح شهرها و یا توسط دوره‌گردها با تخفیف‌های غیرمعقول و قیمت‌های پایین به فروش می‌رسند. این محصول ارزش تغذیه‌ای و دارویی عسل را نداشته و به جهت دارا بودن رنگ و اسانس های مصنوعی و ترکیبات سمی همچون هیدروکسی‌متیل‌فورفورال حتی می‌تواند سلامتی را به خطر بیندازند.
عسل طبیعی را از کجا تهیه کنیم؟
یک جمله معروف در بین زنبورداران هست با این مضمون «عسل خوب رو نمیشه شناخت باید عسل فروش رو خوب بشناسی.» و این اهمیت موضوع برندینگ در بازار عسل است اما به جهت بستر سنتی عرضه عسل و اهمیت کمتر برندهای شناخته شده در این حوزه، موضوع شناخت فردی و تجربی در کنار برخی از موارد می‌تواند در یک خرید مطمئن و اصولی به شما کمک نماید. به دلیل تنوع گونه‌های گیاهی شهدزا، عسل‌های طبیعی در ایران دارای طعم، بو، رنگ، میزان رطوبت و سایر شاخص‌های فیزیکی و ارگانولپتیکی بسیار متفاوتی هستند. حتی گاهی ممکن است عسل یک زنبورستان در دو سال متوالی با اینکه در یک مرتع مستقر بوده، بسیار متفاوت باشد. اگرچه عسل‌های طبیعی دارای طعم، بو و رنگ منحصربه‌فردی هستند و این شاخص‌ها تا حدی می‌تواند در انتخاب عسل طبیعی مؤثر باشد؛ اما تشخیص دقیق‌تر منوط به تجربه مصرف عسل‌های طبیعی و از آن مهم‌تر شناخت عسل فروش است.
خرید عسل از زنبورداران حرفه‌ای و باوجدان و فروشگاه‌های تخصصی عسل که تنوع بالایی از عسل‌ها را عرضه می‌کنند در کنار بررسی طعم و رنگ و همچنین برگه آنالیز آزمایشگاهی عسل، می‌تواند انتخابی درست و نتیجه‌ای رضایت‌بخش به همراه داشته‌باشد. خرید عسل از دست‌فروش‌ها و دوره‌گردها، عسل فروشی‌های کنار جاده‌ها در حین سفر و همچنین برندها و شرکت‌هایی که آشنایی در مورد کیفیت محصولات آن‌ها ندارید به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. خرید عسل به قیمت‌های بسیار پایین در حد مربا و یا قیمت‌های بسیار بالای چند‌صد‌هزار تومانی به ازای هر کیلو، قطعاً خالی از ایراد نیست و در اغلب موارد خرید مطلوبی نخواهد بود. تشخیص قطعی کیفیت عسل تنها در آزمایشگاه تخصصی عسل و با انجام آزمون‌های متعدد از جمله میزان ساکارز، آمینواسید پرولین، آنزیم دیاستاز، هیدروکسی‌متیل‌فورفورال و نسبت فروکتوز به گلوکوز و تطابق آن با استاندارد عسل ایران امکان‌پذیر خواهد بود که به دلیل هزینه‌های بالا، برای مصرف‌کننده و خریدهای جزئی انجام آن به‌صرفه نیست.
تفاوت بین عسل طبیعی و تقلبی چیست؟
خواص و ارزش دارویی عسل وابسته به شهد گیاه و فرآوری زنبورعسل است. منشأ بیشتر ترکیبات مؤثر از جمله مواد آنتی‌اکسیدان، ویتامین‌ها، پلی‌فنول‌ها و فلاونوئیدها، اسیدهای آلی و عناصر معدنی، شهد گیاه است؛ و ازآن‌جایی که عسل‌های صنعتی فاقد این مواد و ترکیبات هستند، می‌توان با اطمینان گفت کیفیت و خواص دارویی عسل‌های طبیعی را ندارند.
اگر توضیحات فروشنده و اطلاعات درج‌شده بر روی برچسب محصول، با اصالت و کیفیت عسل منطبق نباشد نوعی تقلب محسوب می‌شود. برای مثال اگر عسل تغذیه‌ای و یا بدتر از آن عسل‌های صنعتی به‌عنوان عسل طبیعی به فروش برسد نوعی تقلب است.
معمولاً عسل‌های تقلبی، در مقایسه با عسل‌های طبیعی و تغذیه‌ای، به‌مراتب ارزان‌تر هستند.
رنگ عسل‌های صنعتی اغلب روشن است. به همین خاطر بعضی اوقات با اضافه کردن رنگ‌های مصنوعی مانند تارتارازین، تلاش می‌کنند تا رنگ آن را به قهوه‌ای و عسلی نزدیک نمایند که خطرات زیادی برای سلامت عمومی بدن دارد. در اغلب موارد عسل‌های صنعتی حاوی اسانس‌های مصنوعی با طعم عسل هستند که طعم و بوی عسل را دارا هستند و در اغلب موارد مصرف‌کننده‌گان دچار اشتباه می‌شوند.
عسل‌های صنعتی و تقلبی گاه تمامی مجوزهای قانونی، از جمله نشان استاندارد، شماره پروانه بهداشتی، شماره ساخت و … را بر روی برچسب بسته‌بندی خود درج می‌کنند که تشخیص عسل طبیعی از عسل تقلبی را بسیار مشکل می‌کند. خرید از زنبوردار باوجدان و یا فروشگاه‌های تخصصی عسل و درخواست برگه آزمون محصول تا حد زیادی می‌تواند در خرید عسل به شما کمک نماید.
آیا بر اساس ذائقه می‌توان عسل‌های طبیعی و تقلبی را از یکدیگر تفکیک کرد؟
تعیین کیفیت عسل‌های مختلف، تنها در آزمایشگاه‌های تخصصی عسل و با انجام آزمون‌های متعدد امکان‌پذیر است. البته که طعم و مزه یکی از شاخصه‌های مهم کیفی عسل به‌حساب می‌آید؛ اما اشراف بر این مهم نیازمند تجربه بالایی در تست عسل‌های باکیفیت در مناطق مختلف است؛ که معمولاً برای مصرف‌کنندگان ممکن نیست. با توجه به تقلب‌هایی که به آن اشاره شد _مانند اضافه کردن رنگ‌های مصنوعی و اسانس عسل_ میزان خطای تشخیص عسل بر اساس ذائقه، برای عموم مردم بسیار بالاست؛ تا حدی که زنبورداران باتجربه نیز گاه دچار اشتباه می‌شوند. آزمون‌های حسی همچون طعم و مزه و حتی رنگ و غلظت اطلاعات ارزشمندی در ارتباط با کیفیت عسل ارائه می‌کنند اما بررسی‌و‌نتیجه‌گیری براساس آن نیازمند تجربه و مهارت بالایی است که معمولا در دنیا توسط کارشناسان خبره صورت می‌گیرد. ارزیاب‌های عسل که تخصص و تجربه بالایی در تست عسل‌های مختلف ایران دارند می‌توانند براین اساس آنالیز حسی، کیفیت عسل را بررسی نمایند اما ارزیابی این شاخص‌ها قطعاً توسط عموم مردم و حتی بیشتر زنبورداران امکان پذیر نیست.
در هنگام خرید عسل به چه نکاتی بایستی توجه کنیم؟
اول از همه بایستی توجه ویژه‌ای به محل خرید عسل داشته باشید. خرید عسل از زنبورداران شناخته‌شده که آشنایی کامل به صداقت و کیفیت عسل آن دارید و همچنین فروشگاه‌های تخصصی عرضه مستقیم محصولات زنبورعسل، پیشنهاد ما برای خرید عسل است. خرید عسل از دوره‌گردها و دست‌فروش‌ها و یا دلالان عسل که در حاشیه‌ی جاده‌های مراکز تفریحی و گردشگری اقدام به عرضه‌ی عسل می‌نمایند به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. پرسیدن سؤالاتی در زمینه محل تولید عسل، نوع عسل به لحاظ تک‌گیاه و یا چندگیاه بودن و مدت‌زمان رُس‌بستن می‌تواند تا حد زیادی اطلاعات مورد نیاز در زمینه انتخاب عسل را به شما ارائه کند. در هنگام خرید عسل سعی کنید عسل‌های مختلف را به لحاظ طعم و مزه تست کنید و عسل‌های خوش عطر و دارای رطوبت و طعم مطلوب را انتخاب نمایید. سؤال کردن در مورد خواص دارویی عسل‌ها از عسل‌فروش و یا زنبوردار به‌هیچ‌وجه اطلاعات علمی صحیحی به شما نمی‌دهد. به این دلیل که زنبوردار تولیدکننده است و متخصص و کارشناس عسل نیست که خواص علمی نوع عسل را به شما ارائه نماید. در هنگام خرید عسل از فروشنده بخواهید با صداقت کامل به شما جواب‌های صریح و شفاف در ارتباط با نوع عسل خریداری شده به لحاظ طبیعی بودن و یا تغذیه‌شده با شکر ارائه نماید. سؤالاتی از قبیل میزان ساکارز، رطوبت و آنزیم‌های عسل می‌تواند دانش و تخصص عسل فروش را محک بزند و در کنار درخواست برگه آزمون عسل در یک خرید موفق مؤثر باشد.
به چه روش‌هایی می‌توان طبیعی‌بودن و یا تقلبی‌بودن عسل را تشخیص داد؟
عسل طبیعی به جهت اهمیت بالایی که در فرهنگ ملی و دینی ما دارد از دیرباز موردتوجه بوده‌است و با افزایش جمعیت و تمایل مردم به استفاده از عسل به‌عنوان یک محصول سالم و طبیعی متاسفانه زمینه‌ی تقلبات آن نیز افزایش یافته‌است به‌نحوی‌که مردم اغلب در خرید عسل دچار شک و تردید هستند و تشخیص عسل طبیعی و تقلبی به یکی از پیچیده‌ترین و سخت‌ترین بخش خریدهای روزانه تبدیل شده‌است و متاسفانه یکسری نظرات به ظاهر کارشناسی توسط برخی افراد و منابع غیرتخصصی باعث آشفته شدن بازار عسل شده‌است. روش‌های تشخیص عسل طبیعی در اینترنت و سایت‌های خبری بیشماری ارائه شده‌است که هیچ‌کدام از این روش‌ها جامع و کامل نبوده و مصرف‌کننده را به نحو اصولی و علمی در خرید عسل رهنمون نمی‌کند. به طور مثال تست عسل طبیعی از تقلبی با کبریت و آتش‌گرفتن عسل، ریختن عسل داخل آب سرد و بررسی نحوه‌ی حل‌شدن آن در آب، مالیدن عسل روی نان، تشخیص عسل طبیعی از تقلبی با زرده‌ی تخم مرغ، ریختن عسل در درون آب و تشکیل شش‌ضلعی، ریختن عسل روی ناخن و خاک، جذب‌شدن مورچه به عسل تقلبی و ده‌ها روش خلاقانه‌ی غیرتخصصی دیگر که هیچ‌کدام از آن‌ها به هیچ‌وجه مبنای علمی ندارد و متاسفانه توسط یکسری افراد سودجو و در ادامه افراد ناآگاه انتشار می‌یابند. به دلیل تنوع بالای عسل‌های ایران به لحاظ رنگ، طعم و بو، تشخیص عسل براین اساس نیز برای اغلب مصرف‌کنندگان کار دشواری است و نمی‌شود عنوان کرد که عسل طبیعی تنها رنگ روشن و یا تیره دارد و یا متاسفانه افزودن رنگ‌های مصنوعی و یا اسانس عسل در نمونه‌های تقلبی تشخیص طبیعی برای عموم مردم بسیار سخت شده‌است. اگرچه نمی‌توان منکر تقلبات بازار عسل شد با این وجود تهیه عسل‌های باکیفیت و طبیعی اگرچه سخت اما امکان پذیر است. کافیست به یکی از فروشگاه‌های تخصصی عرضه محصولات زنبورعسل و یا زنبورداران باوجدان که از نحوه‌ی کار و صداقت آن‌ها مطمئن هستید مراجعه کنید و نسبت به خرید عسل‌های مختلف بسته به طعم و مزه دلخواه خود اقدام نمایید. بایستی توجه داشته باشید تنها راه تعیین اصالت و کیفیت عسل، در آزمایشگاه‌های تخصصی محصولات زنبورعسل و با انجام آزمون‌های فیزیکوشیمیایی و ارگانولپتیک و در ادامه تحلیل و بررسی آن توسط یک کارشناس عسل امکان پذیر است و معمولا بررسی این آزمون‌ها نیازمند تجربه و مهارت بالا و آشنایی با عسل‌های مناطق مختلف ایران دارد در نتیجه بهترین روش خرید عسل طبیعی برای عموم مردم و مصرف‌کننده‌گان تهیه عسل از زنبورداران و برندهای معتبر عرضه‌کننده‌ی عسل طبیعی می‌باشد.
ما در واحد تحقیق و توسعه آقای عسل براساس یک چارت فیزیکوشیمیایی بسیار دقیق براساس استانداردهای ملی و بین المللی عسل و حتی در بسیاری از موارد بسیار سخت گیرانه تر، و ارتباط گسترده با زنبورداران متعهد در تلاشیم با تولید و عرضه باکیفیت ترین عسل های ایران کام شما را با عسل طبیعی شیرین کنیم. قطعا خرید عسل براساس شناخت معیارهای آزمایشگاهی برای عموم مردم با توجه به حجم بالای تقلبات عملا شدنی نیست و ما در آقای عسل سعی داریم با دانش تخصصی در زمینه عسل شناسی و بکارگیری نیروهای متخصص در هر بخش خیال شما را بابت انتخاب و خرید عسل های طبیعی آسوده کنیم و با اجرای دستورالعمل های کیفی از زنبورستان تا سفره لذت یک خرید شیرین و آگاهانه را به شما هدیه کنیم.
منبع: کتاب دانستنی های محصولات زنبورعسل؛ تالیف مهندس محمد رفاهی
