عسل‌هایی که بدون دخالت انسان بر روی صخره ها و درختان و یا داخل غارها توسط زنبورعسل تولید می‌شود و جهت تولید این عسل مدیریت زنبوردار صورت نگرفته‌است را عسل وحشی می گوییم.
بسته به منطقه و گیاهان موثر در تولید عسل کیفیت شان نیز می‌تواند متفاوت باشد.
منشأ این عسل دو گونه زنبورعسل معمولی و زنبورعسل کوچک است که به‌صورت وحشی و مدیریت نشده زیست دارند.
برای هزاران سال به‌صورت وحشی کلنی‌های زنبورعسل نژاد ایرانی Apis mellifera meda در جنگل‌های شمال و در منطقه رویشی زاگرس در غرب کشور در داخل تنه درختان بلوط، افرا، کیکم، توسکا، گلابی وحشی و پسته وحشی و یا گاها بر روی صخره های مرتفع زیست داشته و توسط افراد محلی و بومیان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
به طور متوسط از هر کلنی 2 تا 5 کیلوگرم عسل خالص تولید و در فصول خاصی از سال (معمولا تیر تا شهریور) توسط شکارچیان عسل که مهارت بالایی در بالا رفتن از صخره‌ها و درختان دارند برداشت می‌شود.
میزان تولید این عسل بسیار محدود بوده و در کل کشور کمتر از چند تن است و اغلب به‌صورت عسل باموم و معمولا به قیمت های بسیار بالا به فروش می‌رسد.
نوع دیگر عسل وحشی توسط زنبورعسل کوچک Apis florea در مناطق گرمسیری جنوب و جنوب غرب کشور همچون استان‌های بوشهر، خوزستان، هرمزگان، ایلام، جنوب کرمان، کهگیلویه و بویراحمد و جنوب فارس تولید می‌شود.
این گونه زنبورعسل نورپسند و مهاجر بوده و قابلیت مدیریت و پرورش توسط انسان را ندارد و اغلب بر روی شاخه درختان کنار، لیمو، آکاسیا، پسته وحشی، انبه و یا گاها در داخل شهرها در حیاط منازل و مناطق کم سروصدا کلنی تشکیل می‌دهد.
به طور متوسط از هر کلنی 500 گرم تا 3 کیلوگرم عسل قابل برداشت است.
متأسفانه برداشت این عسل اغلب با تخریب کلنی و از بین رفتن جمعیت زنبورعسل همراه است.
این کلنی‌های زنبورعسل توسط افراد محلی برداشت و همراه با شان مومی تقریباً گرد تا استوانه‌ای که اطراف چوب درختان است،
عرضه می‌شود و به قیمت های گاها بسیار بالا به فروش می‌رسند.
متاسفانه برداشت بی رویه و غیراصولی این عسل‌ها موجب نابودی کلنی زنبورعسل و قطع تنه و شاخه درختان می‌شود و نگرانی هایی از بابت کاهش جمعیت زنبورعسل و مشکلات زیست محیطی فراوان وجود دارد.
شایسته است در راستای صیانت از این حشره ارزشمند در جنوب کشور علاوه بر اطلاع رسانی و فرهنگ سازی بومیان جهت بهره‌برداری صحیح و اصولی، حمایت های قانونی لازم توسط سازمان های ذی ربط صورت پذیرد.
کیفیت عسل وحشی
به‌یقین نمی‌توان منکر این مطلب شد که عسل‌هایی که به‌صورت وحشی در داخل تنه درخت‌ها و یا صخره‌ها یافت شده و گاه توسط افراد بومی برداشت می‌شود از کیفیت بالایی برخوردار نیست؛ اما بایستی بدانید سطح تولید این عسل در کشور بسیار محدود است.
این عسل‌ها به قیمت‌های 500هزار تا چند میلیون تومان در شهرهای بزرگ و به‌عنوان عسل وحشی به فروش می‌رسند و برخی مصرف‌کنندگان گمان می‌کنند که تنها این نوع عسل‌ها؛ خالص، طبیعی و دارای خاصیت دارویی بالاست و عسل‌های عرضه‌شده در بازار و کندوهای زنبورعسل همگی تقلبی هستند.
باید توجه داشت که ملاک طبیعی و تقلبی بودن عسل، منشأ تولیدی آن است.
زنبورعسل که در کندوهای چوبی پرورش‌داده‌شده و تنها از شهد گیاهان تغذیه می‌شود نیز عسل بسیار باکیفیتی تولید می‌کند.
زنبورداران با آگاهی کامل در مدیریت کلنی و کوچ به مراتع بکر عسلی، زمینه را برای تولید عسل باکیفیت بسیار بالا فراهم می‌کنند.
برخی از زنبورداران حتی در مدیریت آفات و بیماری‌ها نیز حساسیت بسیار بالایی داشته و تنها از داروهای ارگانیک که هیچ‌گونه باقی‌مانده‌ای در عسل به‌جا نمی‌گزارد، استفاده می‌کنند؛ بنابراین می‌توان گفت عسل تولیدی از این کندوها علاوه بر طبیعی بودن سالم نیز هست.
نتیجه‌گیری نهایی این‌که ملاک کیفیت عسل منشأ تولید آن است.
اگر زنبورهای پرورشی که در داخل کندو پرورش می‌یابند، فقط از شهد گیاهان تغذیه شوند و مدیریت مطلوب زنبوردار نیز به‌درستی اعمال گردد، محصول این زنبورستان‌ها تفاوتی با عسل زنبورهای وحشی ندارد.
منبع: کتاب دانستنی های محصولات زنبورعسل، تالیف مهندس محمد رفاهی، کتاب آشنایی با گیاهان ارزشمند در زنبورداری ایران، تالیف مهندس محمد رفاهی، کتاب زنبورعسل کوچک را بهتر بشناسیم، تالیف دکتر محمد سعید مصدق
